انواع ریسک های سرمایه گذاری دربازار بورس

ریسک در بازار بورس بدون شک رفیق دائمی یک سرمایه‌گذار است. آنچه بدان “ریسک” اطلاق می‌شود درواقع زیان بالقوه و قابل‌اندازه‌گیری در یک فرآیند سرمایه‌گذاری است.

چندان تفاوتی ندارد سرمایه‌گذار جسور باشید یا محافظه‌کار، درهرصورت با انواع مختلف ریسک در بازار بورس سروکار خواهید داشت. پیش‌تر هفت نکته‌ی مهم قبل از شروع فعالیت در بورس  را برایتان توضیح دادیم. اما اگر نبرد با گاو بی شاخ و دم را آغاز کرده‌اید و به دنبال پیدا کردن رگ خواب آن هستید، اندکی دست نگه‌دارید!

در یک طبقه‌بندی، ریسک در بازار بورس به دو قسمت کلی تقسیم می‌شود. انواع آن ریسک‌های قابل‌اجتناب (باقاعده مند) و ریسک‌های غیرقابل‌اجتناب (بی‌قاعده) است. ریسک‌های قابل‌اجتناب آن دسته از ریسک‌هایی هستند که شاید بتوان با انجام برخی اقدامات از بروز آن جلوگیری کرد. در مقابل، ریسک‌های بی‌قاعده ریسک‌هایی هستند که غیرقابل‌کنترل هستند و وقوع آن در هر زمان دور از ذهن نیست.

فارغ از اینکه بخواهیم به طبقه‌بندی و فیلتر کردن (پالایه کردن) انواع ریسک بپردازیم، در ادامه تصمیم داریم شمارا با هفت نوع مختلفِ ریسک در بازار بورس آشنا کنیم.

1- ریسک عملیاتی

ریسک عملیاتی (Operational Risk)  نوعی از ریسک در بازار بورس است که با اهرم‌های مالیاتی ارتباط مستقیم دارد. این نوع ریسک به‌طور مستقیم تأثیری بر سرمایه‌گذاری ما ندارد اما غیرمستقیم سرمایه‌ی ما را تهدید می‌کند.

هدف اولیه از سرمایه‌گذاری در بازار بورس قطعاً کسب ثروت است. اما مالیات، برای بلعیدن این ثروت، کمربسته است! مالیات می‌تواند ریسک تلقی شود، چراکه بخشی از سودآوری شرکت‌ها تابع قوانین مالیاتی است که پیوسته در حال تغییر است

2- ریسک مالی

ریسک مالی (Financial Risk)  گونه‌ای دیگر از مراتبِ ریسک در بازار بورس است که به اِمکان از دست رفتن سرمایه اطلاق می‌شود. این ریسک در اثر افزایش میزان بدهی‌های شرکت ، به سهامداران تحمیل می‌شود.

درصورتی‌که شرکتی که مالک سهام آن هستیم عملکرد مناسبی نداشته باشد ممکن است در معرض ورشکستگی قرار بگیرد. این ریسک تا حدودی سیستماتیک است و قابل پیش‌بینی است. با تحقیق و شناخت هر چه‌بهتر شرکتی که قصد سرمایه‌گذاری در آن داریم، این ریسک کاهش می‌یابد. درواقع شرکتی ازنظر مالی سالم است که بتواند سود بسازد و اگر شرکتی بتواند سود بسازد پس با سرمایه‌گذاری در آن نیز موفق خواهد بود.

نباید فراموش کرد که این تحقیق تنها احتمالِ این ریسک را کاهش می‌دهد نه اینکه آن را به صفر برساند. این نوع ریسک در بازار بورس حتی در شرایط پویایی اقتصاد نیز وجود دارد.

3- ریسک نرخ بهره

تغییرات نرخِ بهره‌ی بانکی (Interest Rate)  از دیگر جوانبِ ریسک در بازار بورس است. تأثیر این نوع از ریسک مخصوصاً بر روی اوراق با درآمد ثابت به‌شدت بالاست. ممکن است در نگاه اول این ریسک عجیب و غیرمنطقی به نظر برسد اما حرفه‌ای‌های بازار همیشه این ریسک را در معادلات تجاری خود در نظر می‌گیرند.

نرخ بهره‌ی بانکی بر اساس قوانین مشخصی تغییر پیدا می‌کند. کاهش یا افزایش نرخ بهره‌ی سپرده‌های بانکی به‌شدت بر رفتار مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران تأثیر خواهد گذاشت.

بیایید فرض کنیم بر روی اوراق مشارکت دولتی، با نرخ علی‌الحساب 23درصد سرمایه‌گذاری کرده‌اید. حال اگر بانک مرکزی نرخ بهره‌ی بانکی را تا 28 درصد بالا ببرد به‌تبع آن نرخ سپرده‌های بانکی نیز بالا خواهد رفت. در این صورت اوراق مشارکتی که شما پیش‌ازاین با نرخ 23درصد خرید کرده بودید، تا حد زیادی ارزش خود را از دست خواهد داد.

البته داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود. تغییرات مخرب نرخ بهره باعث افزایش نرخ سود وام‌دهی بانک‌ها خواهد شد و درنتیجه هزینه‌های مالی شرکت‌های بورسی را افزایش خواهد داد. این مطلب مخصوصاً برای شرکت‌هایی که حجم بدهی چشمگیری دارند فوق‌العاده خطرناک است. در زمان افزایش نرخ بهره، شرکت‌های دارای بدهی انباشته، برای قرض گرفتن(وام گرفتن) پول باید سود بیشتری پرداخت کنند. درنتیجه سودآوری شرکت به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد و به‌تبع آن از جذابیت سهم در بازار کم خواهد شد.

 به‌جرئت می‌توان گفت مهم‌ترین ریسک در بازار بورس ، ریسک تغییرات نرخ بهره است.

4- ریسک تورم

تعجب نکنید که چرا این ریسک تورم (inflation risk)  را بلافاصله پس از ریسک نرخ بهره آوردم چراکه این دو ریسک رابطه‌ی تنگاتنگی باهم دارند. تورم عبارت است از کاهش ارز پول رایج، به‌نحوی‌که برای خرید کالا یا خدمات مجبور باشیم پول بیشتری را نسبت به گذشته پرداخت کنیم. ریسک تورم را اصطلاحاً ریسک قدرت خرید نیز اطلاق می‌کنند.

تصور کنید حساب سپرده‌ی بانکی با نرخ سود 18 درصد را افتتاح می‌کنید. چنانچه نرخ بهره افزایش پیدا کند، نرخ سود سپرده نیز رشد خواهد کرد. در این حالت سرمایه‌ی شما در مقابل ریسک نرخ بهره محفوظ است. اما چنانچه نرخ تورم افزایش پیدا کند به‌نحوی‌که بیشتر از نرخ سود بانکی باشد چطور؟ در این شرایط شما زیان خواهید کرد.

سودآوری یک شرکت متناسب با نرخ تورم دستخوش تغییر و تحول قرار می‌گیرد، هزینه‌ها، درآمدها و تراز مالی شرکت‌ها متناسب با نوع شرکت، تغییرات متفاوتی خواهد داشت. از همین رو، افزایش یا کاهش نرخ تورم، سرمایه‌گذاری شما در بازار را با خطر مواجه می‌کند.

5- ریسک بازار

ریسک بازار (Market Risk)  نوعی دیگر از جوانب ریسک در بازار بورس است که مستقیماً تابع رفتار سرمایه‌گذاران و سطوح عرضه و تقاضا در بازار بورس است. این نوع ریسک البته ازجمله ریسک‌هایی است که همه‌ی ما روزانه با آن مواجه هستیم.

بازار بورس متشکل از چند صد هزار سرمایه‌گذار است که با رویکردهای مختلفی وارد بازار بورس می‌شوند. مجموع تصمیمات خریدوفروش این سرمایه‌گذاران است که عرضه و تقاضا را در بازار تشکیل می‌دهد.

هنگامی‌که تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران تصمیم بگیرند سهم خاصی را (به دلایل منطقی با غیرمنطقی) خرید کنند، تقاضا برای این سهم افزایش می‌یابد. چنانچه عرضه‌های این سهم نیز کم باشد، درنتیجه قیمت سهم افزایش خواهد یافت. عکسِ این سناریو نیز صادق است و درواقع پویایی نظام عرضه و تقاضا، نوساناتِ (گه گاه شدید) سهم را به دنبال خواهد داشت. این نوسانات همان ریسک بازار اطلاق می‌شود.

6- ریسک سیاسی

ریسک سیاسی (Political Risk)  شکلِ دیگری از ریسک در بازار بورس است. این ریسک به‌طور کاملاً مستقیمی به سیاست‌های دولت وابسته است. ازجمله مهم‌ترین پارامترهای تأثیرگذار در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی یک کشور، همین ریسکِ سیاسی است.

شرکت‌ها را در حکمِ آبزیان یک رودخانه تصور کنید، سیاست‌های یک کشور در حکمِ آب این رودخانه است.  همان‌طور که آبزیان درون یک رودخانه‌ی حاوی آب‌های آلوده می‌میرند، سیاست‌های نادرست یک کشور نیز شرکت‌ها را به ورطه‌ی ورشکستگی می‌کشاند. البته که این تغییرات سیاسی ممکن است برای برخی دیگر از شرکت‌ها زمینه‌ی افزایش درآمد باشد.

7- ریسک شخصی

منشأ ریسک را همیشه نباید در بازار یا عوامل اقتصادی یافت. در اغلب مواقع ریسک سرمایه‌گذاری در بازار بورس، مستقیماً به خود سرمایه‌گذار بازمی‌گردد. گاهی سرمایه‌گذاران بجای پیشه کردن صبر، با عجولی، خودشان برای خودشان ریسک را خلق می‌کنند!

تصور کنید سرمایه‌گذاری، میزان 10 میلیون تومان از سهام یک شرکت را با دیدگاه دوساله خرید می‌کند. حال قیمت سهم تحت تأثیر عوامل مقطعی، به 9 میلیون تومان کاهش پیدا می‌کند. ازقضا سرمایه‌گذار فرضی ما به پول خود نیاز پیداکرده و مجبور می‌شود سهام خود را بازیان بفروشند. چه‌بسا ضرر یک‌میلیون تومانی (آن‌هم در مقطع کوتاه) برای سرمایه‌گذاری که با تفکر دوساله سهم را می‌خرد طبیعی باشد. اما فروش زودهنگام شخص (به دلیل نیاز مالی) وی را در معرض خطر ریسک شخصی قرار می‌دهد.

ممکن است بتوانیم تمام ریسک‌های بازار را با تشکیل سبد سهام  و مدیریت توزیع وزن سرمایه به حداقل برسانیم. اما ریسک شخصی تابع عملکردهای نابجا و غلط سرمایه‌گذار است که کاملاً وابسته به خود اوست.

ریسک در بازار بورس به همین‌جا ختم نمی‌شود!

این جستار تلاش کرد شمارا به هفت مورد از انواع ریسک در بازار بورس آشنا سازد. اما سرمایه‌گذاری در بورس مراتب دیگری از ریسک، ازجمله ریسک احساسی و ریسک اعتبار را نیز شامل می‌شود.

• ریسک احساسی: که منشأ آن احساسات و عواطف معامله گران ازجمله ترس و طمع است
• ریسک اعتبار: که به عدم توانایی شرکت در بازپرداخت اصل سرمایه‌بر اساس تعهدات گفته می‌شود

ریسک اعتبار به‌نوعی بخشی از ریسک مالی محسوب می‌شود. جهت جلوگیری از طولانی شدن مطلب و اینکه ریسک احساسی نیز بخشی از ریسک شخصی است، توضیح آن را به این مختصر خاتمه دادم.