اثر نرخ بهره بر بازار بورس

ریسک نرخ بهره، یکی از تأثیرگذارترین عوامل بر اقتصاد یک کشور است. پیش‌تر انواع ریسک‌های سرمایه‌گذاری در بازار بورس  را برایتان گفتم. آنچه پیش از پیش بدان تأکید داشتم، اهمیت ریسک نرخ بهره و تأثیرات مخربِ نرخ بهره بر بازار بورس بود. به دلیل اهمیت مطلب، در این جستار تصمیم دارم جوانب مختلفی از ریسک نرخ بهره را موردبررسی قرار دهم.

 ریسک نرخ بهره را بهتر بشناسیم

تصور کنید بنا به دلایل مختلف سرمایه‌گذاری در بورس  را انتخاب کرده‌اید و درآمد بورس بازان  شمارا وسوسه کرده است. درحالی‌که سرمایه‌گذاری‌های زیادی را انجام داده‌اید، یک تغییر ناگهانی نرخ بهره، سرمایه شمارا در ضرر فرومی‌برد. تمام معادلات ریاضی شما به‌یک‌باره به هم می‌خورد و کاخ آرزوهایی که برای خودساخته‌اید، ویران می‌شود.

ممکن است برای من و شما عجیب به نظر برسد اما حرفه‌ای‌های بازار بورس همیشه ریسک نرخ بهره را در معادلاتِ تحلیلی خود در نظر می‌گیرند. اگرچه تغییرات نرخ بهره از اصول معینی تبعیت می‌کند اما نهادهای مالی نمی‌توانند به‌سرعت با آن‌هماهنگ شوند.

ریسک نرخ بهره و اوراق قرضه‌ی دولتی

فرض کنید اوراق مشارکت دولتی را با نرخ سود علی‌الحساب 22 درصد خرید می‌کنید. همان‌طور که می‌دانید ریسک این اوراق تقریباً صفر است و سودِ آن به همراه اصل سرمایه در تاریخِ سررسید تضمین می‌شود.

اما ناگهان نرخ بهره تغییر کرده تا 29 درصد افزایش پیدا می‌کند. همان‌طور که می‌دانید نرخ بهره بانکی با تورم رابطه‌ی مستقیم دارد؛

بنابراین برای محافظت از سرمایه خود در مقابل تورم باید اوراق فعلیِ خود را نقد کنیم و اوراقِ جدیدی را با نرخ سود بالاتر خریداری کنیم. تنها مشکل این سناریو این است که قیمتِ اوراق مشارکت 22 درصدی شما به دلیل افزایش نرخ بهره، کاهش‌یافته است!

فرض کنید سرمایه‌گذار فرضی بانام “ابراهیم” اوراق مشارکت 22 درصدی را خرید می‌کند. طبق قوانین سود این اوراق (نرخ اسمی) در تاریخ سررسید سال‌به‌سال پرداخت می‌شود. حال با افزایش نرخ بهره به 29 درصد از ارزش این اوراق کاسته می‌شود؛

بنابراین باید آن‌ها را نقد کنیم و اوراقی با سود بالاتر خریداری کنیم اما کسی آن‌ها را به قیمت اسمی از ما نمی‌خرد. درواقع هیچ‌کس حاضر نیست اوراق شمارا زمانی که اوراق 29 درصدی در بازار هست از شما بخرد!

به‌هرحال همان‌طور که من و شما به دنبال کسب سود هستیم دیگران نیز این مهم را در تصمیمات خود لحاظ می‌کنند؛ بنابراین مجبوریم اوراق را باقیمت پایین‌تری بفروشیم تاکسی حاضر شود آن را از ما بخرد و این بخشی از اثرات مخربِ ریسک نرخ بهره است.

تاریخ نشان داده است افزایش نرخ بهره و ریسک نرخ بهره اثرات مخربی بر روی بازار سهام و دیگر بازارهای مالی می‌گذارد.

اثرات نرخ بهره بر وضعیت مالی شرکت‌ها

اثرات مخرب نرخ بهره و ریسک نرخ بهره تنها به اوراق مشارکت ختم نمی‌شود. افزایش نرخ بهره به‌طور مستقیم بر تراز مالی شرکت‌هایی که بدهی انباشته دارند، تأثیر می‌گذارد.

طبیعتاً هر شرکتی برای تداوم فعالیت‌های خود به سرمایه در گردش نیاز دارد. بخش عمده‌ی این سرمایه در گردش به‌صورت بدهی و قرض کردن پول (مخصوصاً وام) است.

افزایش نرخ بهره، هزینه‌ی قرض کردن پول و سود تسهیلات را افزایش می‌دهد. همین افزایش هزینه‌ها، سودآوری شرکت‌ها را کاهش می‌دهد.

حال بیایید فرض کنیم سود شرکت (به عبارتی درآمد آن) کاهش پیدا می‌کند. چه اتفاقی می‌افتد؟ کمترین اثر آن بر رفتار سرمایه‌گذاران است. چراکه همه به دنبال سهامی با جذابیت بیشتر هستند. در این صورت سرمایه‌گذاران (معمولاً با رفتار گله‌ای) دست به فروش گسترده‌ی سهام می‌زنند و فجایع اقتصادی را ایجاد می‌کنند.

ریسک نرخ بهره و رفتار مشتریان

هر شرکتی به فراخور حالِ خود محصولات یا خدماتی را به مشتریان خود عرضه می‌کند. سود سازی هر شرکت به‌طور مستقیم به فروشِ کالا یا خدمات آن وابسته است؛ اما حتی مشتریان نیز از ریسک نرخ بهره درامان نخواهند بود چراکه افزایش نرخ بهره بر قدرتِ خرید مشتریان اثرگذار است.

افزایش نرخ بهره مردم را بر این مهم وامی‌دارد که به‌جای هزینه کردن ریال‌های خود، در عوض آن‌ها را به طلا تبدیل کنند تا ارزش پولشان حفظ شود. بر همین اساس فروش شرکت‌ها کاهش می‌یابد و رکود اقتصادی را رقم می‌زند.

ریسک نرخ بهره بر رفتار سرمایه‌گذاران

افزایش نرخ بهره منجر به تغییر رویکردهای سرمایه‌گذاران بازار سهام می‌شود. زمانی که نرخ بهره افزایش می‌یابد، سرمایه‌گذاران در استراتژی معاملاتی خود بازنگری می‌کنند. این تغییر رفتار، معمولاً به دو شکل خود را نشان می‌دهد:

1- ریسک گریزی و کوچ به سهم‌های کم ریسک

اولین سناریوی رفتارِ سرمایه‌گذاران پس از افزایش نرخ بهره، ریسک گریزی و سرمایه‌گذاری محافظه‌کارانه  است.

در این حالت سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول‌های خود را در سهم‌های حساس به نرخ بهره نقد کنند. آن‌ها جهت جلوگیری از ریسک ترجیح می‌دهند بر روی صنایع مقاوم در برابر نرخ بهره سرمایه‌گذاری کنند. همین رفتار باعث می‌شود شرکت‌های زیادی به ورطه‌ی ورشکستگی نائل آیند!

درواقع حجم عظیمی از نقدینگی توسط سرمایه‌گذاران از شرکت‌های حساس به تغییرات نرخ بهره، به شرکت‌های مقاوم در برابر ریسک نرخ بهره نقل‌مکان خواهند کرد. این پدیده اصطلاحاً گریز نقدینگی گفته می‌شود.

2- خداحافظی با بازار بورس و سرمایه‌گذاری در اوراق ثابت

سناریوی دومِ محتمل اینکه برخی از سرمایه‌گذاران بیش‌ازحد ریسک گریز می‌شوند (من اِسمش را گذاشتم سوپِر ریسک گریز!) در این حالت عده‌ای در فکر کسب سود حداقل_اما بدون ریسک هستند. نتیجه آنکه افزایش نرخ بهره باعث می‌شود با بازار بورس خداحافظی کنند و سرمایه خود را به اوراق قرضه دولتی یا سپرده‌های بانکی تبدیل کنند. توجیه آن‌ها نیز البته جالب است: سوپِر ریسک گریزها معتقدند وقتی سود بالای اوراق یا گواهی سپرده (آن‌هم بدون ریسک هست) چرا باید در شرایط کنونی در بورس خطر کنیم!؟

نتیجه‌گیری:

تحلیلِ اینکه افزایش یا کاهش نرخ بهره چه عواقبی را برای اقتصاد کلان در پی خواهد داشت شاید در حدِ سوادِ بنده نباشد؛ اما بی‌بروبرگرد افزایش نرخ بهره و ریسک نرخ بهره بر هیچ‌کس پوشیده نیست! آنکه پیش‌تر هم بدان اشاره کردیم، متنوع سازی و تشکیل پرتفوی سهام تا حد زیادی ریسک نرخ بهره را کاهش می‌دهد.