اوراق مرابحه: سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت با سود بالا
اوراق مرابحه چیست؟ بازار مالی اسلامی در سال‌های اخیر با رشد چشمگیر روبرو بوده و ابزارهای متنوعی برای تسهیل تامین مالی و سرمایه‌گذاری مطابق با موازین شرعی ارائه داده است. اوراق صکوک، به عنوان جایگزینی برای اوراق قرضه در سیستم مالی سنتی، نقش قابل توجهی در این پیشرفت ایفا می‌کند. یکی از انواع مهم صکوک، اوراق مرابحه است که بر مبنای عقد مرابحه (فروش کالا با ذکر قیمت تمام شده) طراحی شده و فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی را برای سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی فراهم می‌آورد. این مقاله به بررسی جامع اوراق مرابحه، از تعریف و تاریخچه تا کاربردها و عناصر کلیدی آن، می‌پردازد.
تعریف و ریشه‌های اوراق مرابحه
اوراق مرابحه، اوراق بهادار اسلامی هستند که نشان دهنده مالکیت مشاع دارنده در یک یا چند دارایی مشخص است. این مالکیت بر اساس عقد مرابحه، که نوعی قرارداد خرید و فروش کالا با ذکر سود مشخص می‌باشد، شکل می‌گیرد. این اوراق همچنین با نام “صکوک مرابحه” شناخته می‌شوند و در واقع زیرمجموعه‌ای از اوراق صکوک هستند.
اولین گام‌ها برای تعریف و تنظیم اوراق مرابحه در سال ۱۳۸۹ توسط کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار برداشته شد، و پس از بررسی چهار نوع مختلف این اوراق، در سال ۱۳۹۱ نخستین مجوز انتشار اوراق مرابحه، متعلق به شرکت گروه صنعتی بوتان، صادر گردید. این رویداد نقطه عطفی در توسعه ابزارهای مالی اسلامی در ایران محسوب می‌شود.
انواع دارایی‌های قابل قبول برای انتشار اوراق مرابحه
تنوع و گستردگی دارایی‌های پذیرفته شده برای پشتوانه اوراق مرابحه، از نقاط قوت این ابزار مالی محسوب می‌شود. برخی از این دارایی‌ها عبارتند از:
- زمین: زمین‌های تجاری، مسکونی، یا صنعتی با کاربری مشخص
- ساختمان و تاسیسات: ساختمان‌های تجاری، اداری، صنعتی، و مسکونی
- ماشین‌آلات و تجهیزات: انواع ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده در صنایع مختلف
- وسایل حمل و نقل: انواع خودرو، کشتی، هواپیما و سایر وسایل حمل و نقل
- مواد و کالا: مواد اولیه، محصولات نیمه تمام، و محصولات نهایی
بیشتر بخوانید: سود مرکب، کلید طلایی افزایش سرمایه
عناصر کلیدی در ساختار اوراق مرابحه
برای انتشار و مدیریت موفق اوراق مرابحه، همکاری چندین نهاد حقیقی و حقوقی ضروری است. هر یک از این نهادها نقش و مسئولیت مشخصی را بر عهده دارند:
- بانی (Originator): شرکت، نهاد دولتی یا خصوصی که نیاز به تامین مالی دارد و اوراق مرابحه برای تامین سرمایه مورد نیاز آن منتشر می‌شود.
- ناشر (Issuer): نهاد یا شرکت (شخصیت حقوقی)، معمولاً یک موسسه مالی مانند بانک یا شرکت تامین سرمایه، که مسئول انتشار و مدیریت اوراق مرابحه است و از سوی بانی انتخاب می‌شود.
- دارندگان اوراق (Investors): افراد حقیقی یا حقوقی که با خرید اوراق مرابحه، در سرمایه‌گذاری و تامین مالی بانی مشارکت می‌کنند.
- امین (Trustee): یک شخصیت حقوقی مورد تایید سازمان بورس که وظیفه نظارت بر انتشار، نگهداری دارایی‌های پشتوانه، و رعایت موازین شرعی در فرآیند انتشار و مدیریت اوراق را بر عهده دارد.
- تامین سرمایه (Underwriter): واسطه بین ناشر و سرمایه‌گذاران که مسئولیت دریافت وجوه حاصل از فروش اوراق و انتقال آن به ناشر را بر عهده دارد.
کاربردهای متنوع اوراق مرابحه
اوراق بهادار اسلامی به عنوان یک ابزار مالی انعطاف‌پذیر، کاربردهای متنوعی در بازار مالی اسلامی دارد. برخی از مهمترین کاربردهای آن عبارتند از:
تامین مالی دولت و موسسات وابسته: ارائه راهکاری نوین برای تامین مالی پروژه‌های زیرساختی و اقتصادی دولت.
- تامین مالی بلندمدت بنگاه‌های اقتصادی: کمک به بنگاه‌های اقتصادی برای دسترسی به منابع مالی بلندمدت و اجرای طرح‌های توسعه‌ای.
- ابزار سیاست‌های پولی بانک مرکزی: استفاده در عملیات بازار باز برای کنترل نقدینگی در اقتصاد.
- تبدیل مطالبات به اوراق بهادار: تبدیل مطالبات شرکت‌های لیزینگ و بانک‌ها به اوراق بهادار قابل معامله در بازار سرمایه.
اوراق مرابحه به عنوان یکی از ابزارهای نوین مالی اسلامی، گامی مهم در جهت توسعه بازار سرمایه و تامین مالی شرعی در اقتصاد کشور محسوب می‌شود. این اوراق با فراهم کردن مکانیسمی شفاف و کارآمد برای سرمایه‌گذاری و تامین مالی، به رشد اقتصادی و توسعه پایدار کمک می‌کنند. با این حال، درک دقیق ساختار و عناصر کلیدی این اوراق، برای سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی ضروری است. همچنین، نظارت دقیق و شفافیت در فرآیند انتشار و مدیریت اوراق بهادار اسلامی، برای حفظ اعتماد سرمایه‌گذاران و بهبود عملکرد بازار مالی اسلامی بسیار مهم است.
اوراق مرابحه، به عنوان یکی از ابزارهای نوین مالی اسلامی، جایگاه ویژه‌ای در تامین مالی و سرمایه‌گذاری شرعی یافته است. این اوراق، مبتنی بر قرارداد مرابحه (فروش کالا با ذکر قیمت تمام‌شده) هستند و ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که آنها را از سایر ابزارهای مالی متمایز می‌سازد. در این مقاله، به بررسی جامع ویژگی‌ها، انواع و کاربردهای اوراق مرابحه پرداخته می‌شود.
ویژگی‌های کلیدی اوراق مرابحه
اوراق مرابحه دارای ویژگی‌های بارزی هستند که جذابیت سرمایه‌گذاری در آنها را افزایش می‌دهد:
- نقدشوندگی بالا: امکان معامله این اوراق در بازار ثانویه، نقدشوندگی بالایی را برای آنها فراهم کرده است. سرمایه‌گذاران می‌توانند در صورت نیاز، اوراق خود را به راحتی به فروش برسانند و به نقدینگی دسترسی یابند.
- مشخص بودن مالکیت: اوراق بهادار اسلامی، دارای مشخصات کامل مالکیت هستند. اطلاعات مربوط به مالکیت هر ورقه، یا بر روی خود ورقه ثبت شده است، یا در اسناد مربوطه به طور دقیق مشخص شده است. این امر، شفافیت و امنیت معاملات را تضمین می‌کند.
- قابلیت نقل و انتقال: مالکان اوراق بهادار اسلامی می‌توانند به راحتی اوراق خود را در بازار ثانویه به سایر سرمایه‌گذاران منتقل کنند. این قابلیت، انعطاف‌پذیری بالایی را در سرمایه‌گذاری بر روی این اوراق فراهم می‌آورد.
- انعطاف‌پذیری در نحوه تنظیم: قراردادهای مرابحه، می‌توانند به صورت نقدی یا نسیه تنظیم شوند. این انعطاف‌پذیری، امکان تطبیق با شرایط مختلف سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کند.
- بازدهی ثابت: اوراق مرابحه معمولاً دارای نرخ بازدهی ثابتی هستند که از پیش تعیین شده و به سرمایه‌گذاران تضمین می‌شود. این امر، ریسک سرمایه‌گذاری را تا حدودی کاهش می‌دهد.
- سررسیدهای کوتاه‌مدت (در برخی موارد): در شرایط خاص، ممکن است اوراق مرابحه با سررسیدهای کوتاه‌مدت نیز منتشر شوند، که این امر می‌تواند جذابیت بیشتری را برای سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت ایجاد کند.
- مالکیت مستقیم دارایی: صاحبان اوراق بهادار اسلامی، مالکان مستقیم دارایی‌های پشتوانه این اوراق هستند. این امر، شفافیت و امنیت سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد.
بیشتربدانید: دوره آنلاین نقشه گنج
انواع اوراق مرابحه
اوراق مرابحه با توجه به هدف انتشار و نوع دارایی‌های پشتوانه، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:
1. اوراق مرابحه برای تامین مالی
در این نوع، یک شرکت (بانی) که نیاز به تامین مالی برای پروژه‌هایی مانند توسعه خط تولید دارد، از یک نهاد واسط (معمولاً یک بانک یا شرکت تامین سرمایه) استفاده می‌کند. نهاد واسط، اوراق بهادار اسلامی را منتشر کرده و از طریق فروش آن به سرمایه‌گذاران، سرمایه مورد نیاز بانی را تامین می‌کند. سپس، نهاد واسط به وکالت از سرمایه‌گذاران، تجهیزات مورد نیاز بانی را خریداری کرده و با عقد بیع مرابحه، آن را با سود مشخص به بانی می‌فروشد.
2. اوراق مرابحه برای تامین نقدینگی
در این حالت، نهاد واسط، برای تامین نقدینگی مورد نیاز دولت یا یک شرکت، یک یا چند دارایی بانی را خریداری کرده و مجدداً با سود مشخص به بانی می‌فروشد. این روش، راهکاری سریع و کارآمد برای تامین نقدینگی کوتاه‌مدت یا بلندمدت است.
3. اوراق مرابحه برای تشکیل سرمایه شرکت‌های تجاری
این نوع اوراق، برای تامین یا تکمیل سرمایه شرکت‌ها (بانی) به منظور سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف استفاده می‌شود. ناشر (بانی)، پس از جمع‌آوری سرمایه از طریق فروش اوراق، دارایی مورد نیاز را خریداری کرده و با سود مشخص، به مصرف‌کنندگان آن می‌فروشد. سود حاصل از این فروش، پس از کسر کارمزد، به صورت فصلی یا سالانه میان دارندگان اوراق تقسیم می‌شود.
4. اوراق مرابحه رهنی
این نوع اوراق، برای تبدیل تسهیلات بانک‌ها و موسسات اعتباری یا شرکت‌های لیزینگ به اوراق قابل معامله در بازار سرمایه استفاده می‌شود. بانک یا موسسه اعتباری، پس از دریافت تسهیلات از سوی مشتریان، در صورت نیاز به نقدینگی، از طریق یک نهاد واسط، اوراق مرابحه را منتشر می‌کند. پس از جمع‌آوری سرمایه، نهاد واسط، مبلغ مورد نیاز بانک را پرداخت کرده و بانک متعهد می‌شود الباقی مانده تسهیلات را با نرخ سود کمتر به نهاد واسط واگذار کند.
سوالات متداول در مورد اوراق مرابحه
1. اوراق مرابحه چیست؟
اوراق مرابحه نوعی اوراق بهادار اسلامی است که براساس قرارداد مرابحه منتشر می‌شود. در این قرارداد، نهاد واسط (مثلاً بانک) کالایی را به صورت نقدی خریداری کرده و سپس آن را با سودی مشخص و توافق شده به صورت نسیه به خریدار (دارنده اوراق) می‌فروشد.
2. تفاوت اوراق بهادار اسلامی با وام چیست؟
اوراق مرابحه و وام دو ابزار مالی متفاوت هستند. در وام، پول قرض داده می‌شود و وام‌دهنده فقط سود از پیش تعیین شده‌ای دریافت می‌کند و در سود و زیان وام‌گیرنده شریک نیست. اما در اوراق بهادار اسلامی، یک معامله خرید و فروش کالا صورت می‌گیرد. نهاد واسط کالا را نقداً خریده و به صورت نسیه به دارنده اوراق می‌فروشد و سود خود را از مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش کسب می‌کند. در واقع، در اوراق مرابحه مالکیت کالا به خریدار منتقل می‌شود، در حالی که در وام، مالکیت پول همچنان متعلق به وام‌دهنده است. به همین دلیل، اوراق بهادار اسلامی با اصول شرعی اسلامی سازگارتر است، در حالی که وام سنتی ممکن است با برخی از این اصول، مانند ربا، در تضاد باشد.
3. سود اوراق بهادار اسلامی چگونه تعیین می‌شود؟
در اوراق مرابحه، ناشر اوراق ابتدا دارایی مورد نظر را خریداری کرده و قیمت تمام‌شده آن را (شامل قیمت خرید، هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و …) محاسبه می‌کند. سپس، با افزودن حاشیه سود مشخص و از پیش تعیین‌شده به قیمت تمام‌شده، قیمت فروش دارایی به سرمایه‌گذار تعیین می‌شود. این حاشیه سود با توجه به عواملی مانند نرخ سود بازار، ریسک پروژه، مدت زمان سررسید و رتبه اعتباری ناشر تعیین می‌شود و در طول مدت سررسید اوراق ثابت می‌ماند. به عبارت دیگر، سود اوراق مرابحه از اختلاف بین قیمت خرید دارایی توسط ناشر و قیمت فروش آن به سرمایه‌گذار حاصل می‌شود.
4. آیا اوراق مرابحه ریسک دارد؟
مانند هر سرمایه‌گذاری دیگری، اوراق مرابحه نیز دارای ریسک است. ریسک اصلی این اوراق، ریسک نکول نهاد واسط در پرداخت سود و اصل مبلغ است.
5. مزایای سرمایه‌گذاری در اوراق مرابحه چیست؟
· بازدهی ثابت یا شناور: بسته به نوع اوراق، می‌توانید از بازدهی ثابت یا شناور بهره‌مند شوید.
· معافیت مالیاتی: سود حاصل از اوراق بهادار اسلامی معمولاً معاف از مالیات است.
· نقدشوندگی: این اوراق در بازار ثانویه قابل معامله هستند و نقدشوندگی مناسبی دارند.
· مطابقت با اصول شرعی: این اوراق براساس عقود اسلامی طراحی شده‌اند و برای سرمایه‌گذاران مذهبی مناسب هستند.
6. معایب سرمایه‌گذاری در اوراق مرابحه چیست؟
· ریسک نکول: در صورت ورشکستگی نهاد واسط، ممکن است سرمایه‌گذار اصل و سود خود را از دست بدهد.
· تورم: در صورت افزایش تورم، بازدهی واقعی اوراق مرابحه کاهش می‌یابد.
7. چگونه می‌توان در اوراق مرابحه سرمایه‌گذاری کرد؟
می‌توانید از طریق کارگزاری‌ها و شرکت‌های تامین سرمایه در اوراق مرابحه سرمایه‌گذاری کنید.
8. مدت زمان سررسید اوراق بهادار اسلامی چقدر است؟
مدت زمان سررسید اوراق مرابحه متفاوت است و می‌تواند از چند ماه تا چند سال باشد.
9. آیا می‌توان قبل از سررسید، اوراق مرابحه را فروخت؟
بله، اوراق بهادار اسلامی در بازار ثانویه قابل معامله هستند و می‌توانید قبل از سررسید، آنها را بفروشید.
10. نقش ضامن در اوراق مرابحه چیست؟
در برخی موارد، برای کاهش ریسک نکول، از ضامن استفاده می‌شود. در صورت عدم پرداخت به موقع سود یا اصل مبلغ توسط نهاد واسط، ضامن موظف به پرداخت خواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.